Afar sabab oo Mareykanka uusan u aqbaleyn labada arrin ee Somaliland u yaboohday

[Deeq A.]

Washington (Caasimada Online) – Tallaabo diblomaasiyadeed oo si xeeladaysan loo qaaday, Jamhuuriyadda iskeed madaxbannaanida ugu dhawaaqday ee Somaliland ayaa dalab soo jiidasho leh hordhigtay Washington: inay siiso fursad istiraatiiji ah oo ay ciidankeedu uga faa’iideysan karaan Badda Cas iyo heshiisyo suurtagal ah oo ku saabsan macdan qaali ah oo aan weli laga faa’iideysan, taasoo ay ku beddelaneyso waxa ay sida aadka ah u dooneyso — aqoonsi rasmi ah oo ka yimaada Mareykanka.

Marka dusha laga eego, dalabkani wuxuu u muuqdaa mid ku soo beegmay xilli ku habboon. Xilli uu Mareykanku wajahayo loollan sii kordhaya oo uu kula jiro Shiinaha, gudaha Afrika, isla markaana uu iska caabbinayo weerarrada Xuutiyiinta ee ka dhanka ah marinka muhiimka ah ee Baab al-Mandab, helitaanka saaxiib deggan oo dimoqraaddi ah oo dekedda Berbera u fidinaya waxay u muuqan kartaa fursad istiraatiiji ah oo dahabi ah.

Hase yeeshee, falanqeyn qoto-dheer ayaa daaha ka rogeysa in dalabkan, inkastoo uu yahay mid soo jiidasho leh, ay hubaal tahay in la diidi doono. Washington ahaan, qiimaha aqoonsigu waa mid aad u sarreeya oo aan la awoodi karin. Isku-darka siyaasad arrimo dibadeed oo Mareykan ah oo si qoto-dheer u hirgashay, khatarta laga qabo in la holciyo xiisad goboleed oo qaraxdo, burburnaanta gudaha ee Somaliland lafteeda, iyo qiimaha la isweydiin karo ee hantida ay bixineyso, ayaa abuuraya caqabad aan laga gudbi karin. Riyada Somaliland ee Mareykanka waxay ku qasban tahay inay ku dhacdo gidaar adag oo ah xaqiiqada siyaasadda adduunka.

Albaabada diblomaasiyadda oo xiran

Caqabadda ugu weyn ee hortaagan heshiis kasta waa siyaasadda Mareykanka ee mudada dheer jirtay, kuna dhisan is-afgaradka labada xisbi ee ah “Hal Soomaaliya”. Mabda’an, oo taageeraya madaxbannaanida iyo midnimada dhuleed ee dowladda federaalka ah ee Muqdisho, ayaa ah tiir-dhexaadka istiraatiijiyadda Mareykanka ee looga gol leeyahay in lagu hortago kala-qeybsanaanta dowladnimada iyo in la dhiso saaxiib isku duuban oo lagula dagaallamo argagixisada.

Maamulladii isku xigxigay, oo ay ku jiraan kuwii Biden iyo Trump, waxay si rasmi ah ugu hoggaansameen siyaasaddan, iyagoo u arkayay Soomaaliya mid ah inay muhiim u tahay xasiloonida gobolka.

Siyaasaddan waxaa sii xoojinaya ixtiraamka ay Washington u heyso Midowga Afrika (AU) marka ay timaado arrimaha xuduudaha qaaradda. Axdiga aasaasiga ah ee Midowga Afrika wuxuu dhowrayaa xuduudihii xilligii gumeysiga, mabda’aas oo ka dhashay cabsi laga qabo in haddii la aqoonsado hal dhaq-dhaqaaq gooni-u-goosad ah ay taasi furi karto albaab ay ka soo baxaan dhibaatooyin aan xad lahayn, kuna dhiirrigelin karto tobannaan kale oo qaaradda oo dhan ah, taasoo horseedi karta colaado baahsan.

Midowga Afrika wuxuu si isdaba-joog ah u xaqiijiyay sida ay uga go’an tahay midnimada dhuleed ee Soomaaliya, tan ugu dambeysayna waxay ahayd kaddib heshiiskii dekedda ee muranka dhaliyay ee dhexmaray Somaliland iyo Ethiopia. In Mareykanku si keligiis ah u aqoonsado Somaliland waxay ka dhigan tahay inuu ka hor yimid dhammaan 55-ka xubnood ee Midowga Afrika, tallaabadaas oo loo arki doono mid gumeysi-cusub ah oo burburin doonta iskaashiyo diblomaasiyadeed oo muhiim ah oo uu Afrika ku leeyahay. Qiimaha diblomaasiyadeed ee ay bixinayso ayaa ah mid aad u sarreeya.

Khatarta saameynta siyaasadeed ee gobolka

Suurta-galnimada fowdo goboleed ma aha mid mala-awaal ah. Is-afgaradkii (MoU) ee bishii Janaayo 2024 dhexmaray Ethiopia iyo Somaliland, kaasoo soo jeedinayay in Addis Ababa la siiyo marin-badeed loogu beddelayo aqoonsi suurtagal ah, wuxuu bixiyay tusaale cad oo muujinaya cawaaqibka ka dhalan kara. Heshiiskaas waxaa markiiba si caro leh u cambaareysay Soomaaliya, oo ku tilmaantay “tallaabo gardarro ah.”

Is-afgaradkaasi wuxuu isla markiiba kiciyay is-xagxagasho goboleed oo isku xiran. Masar, oo Ethiopia ay isku hayaan biyo-xireenka Grand Ethiopian Renaissance Dam, ayaa si buuxda u garab istaagtay Soomaaliya, iyadoo ballan-qaadday “inaysan oggolaan doonin in cidna ay halis geliso Soomaaliya.”

Sidoo kale, Turkey, oo ah saaxiib amni iyo dhaqaale oo muhiim u ah Muqdisho, ayaa isna u dhaqaaqay inuu ka hortago heshiiskaas isagoo sii xoojiyay heshiisyadiisa dhanka difaaca ah ee uu la galay Soomaaliya.

Aqoonsi ka yimaada Mareykanka ayaa dhibaatadan sii laba-laabi doona si aan la qiyaasi karin, wuxuuna Washington si toos ah uga hor keeni doonaa saaxiibbo muhiim ah sida Masar iyo Turkey, isagoo dowladda Soomaaliya ka beddeli doona saaxiib lagula dagaallamo argagixisada oo u rogi doona cadow.

Falanqeeyayaashu waxay ka digayaan in cidda ugu weyn ee ka faa’iideysan doonta xasilooni-darrada noocan oo kale ah ay tahay kooxda argagixisada ah ee Al-Shabaab, ee xiriirka la leh Al-Qaacida. Caradii waddaniyadeed ee ka dhalatay heshiiskii Ethiopia iyo Somaliland ayaa durba u noqotay qalab awood leh oo ay kooxdaas ku qorto dagaalyahanno cusub kuna urursato dhaqaale.

Aqoonsi Mareykanku bixiyo wuxuu shidaal ku sii dari doonaa dabka, isagoo burburinaya isbahaysiga amniga ee jilicsan, abuurayana firaaq awoodeed oo weyn oo ay kooxda xagjirka ah ka faa’iideysato.

Dildilaacyo ku jira “goobta nabadda”

Qayb muhiim ah oo ka mid ah ololaha Somaliland waa sumcaddeeda ah inay tahay “goob nabadeed” oo ku dhex taal gobol qasan. In kasta oo ay gaartay heer nabadeed iyo horumar dimoqraadiyadeed oo la yaab leh marka loo barbardhigo koonfurta Soomaaliya, haddana sheegashadan waxay qarineysaa khilaafyo gudaha ah oo qoto-dheer.

Dagaalkii 2022-2023 ee magaalada Laascaanood waa tusaale cad. Dagaalkaas wuxuu ku dhammaaday jab xooggan oo gaaray ciidamada Somaliland oo ay ka adkaadeen maleeshiyaad ka tirsan beesha Sool clan, kuwaasoo diiddan gooni-isu-taagga, ayna markii dambe aasaaseen maamul u gaar ah oo la yiraahdo SSC-Khaatumo, kaasoo la safan Soomaaliya markii dambena noqday maamulka rasmiga ah ee Waqooyi Bari. Guul-darradani waxay muujisay in Hargeysa aysan maamulin dhammaan dhulkii ay sheeganaysay — taasoo ah shardi aasaasi u ah dowladnimada.

Xiisadahan waxay salka ku hayaan tabashooyin qabiil oo soo jireen ah, iyadoo beelaha bariga ay dareemayaan in la takooro oo ay talada ka fogeyso dowladda ay beesha Isaaq u badan tahay ee Hargeysa. Mareykanka, haddii uu isbahaysi la galo Somaliland, wuxuu dhaxal ahaan ula wareegayaa is-maandhaafkan gudaha ah ee adag, taasoo ah khatar si toos ah uga hor imaneysa hadafkiisa ah inuu helo saaxiib goboleed oo deggan.

Gorgortan shaki ku jiro

Marka laga soo tago khataraha waaweyn ee dhinacyada diblomaasiyadda iyo amniga, hantida ay Somaliland bixineyso ayaa ah mid ka qiimo yar sida ay u muuqato. Ballan-qaadka ah inay leedahay kheyraad macdan oo ballaaran oo aan weli laga faa’iideysan, oo uu ku jiro lithium, waa mid inta badan ku dhisan mala-awaal.

Gobolka intiisa badan si fiican looma sahamin, wuxuuna ka maqan yahay xog casri ah oo dhinaca juquraafiga ah, sharciyo habaysan, iyo kaabayaal dhaqaale — sida waddooyin iyo koronto — oo lagama maarmaan u ah macdan qodis baaxad leh oo ganacsi ahaan isku filan.

Sidoo kale, dalabka saldhigga militari ee Berbera waa mid aan loo baahnayn oo kharash badan. Mareykanku wuxuu horeyba saldhigga Camp Lemonnier uga howl-geliyaa dalka Jabuuti ee u dhow, kaasoo ah saldhiggiisa keliya ee joogtada ah ee Afrika, wuxuuna sannad kasta ku bixiyaa malaayiin doollar isagoo ku maalgaliyay balaayiin kaabayaasha dhismihiisa.

 In kasta oo joogitaanka Shiinaha ee Jabuuti ay caqabado leedahay, haddana in meel eber ah laga dhiso saldhig cusub oo balaayiin doollar ku kacaya, kaasoo ku yaal dhul aan la aqoonsanayn, looma arko beddel macquul ah.

In kasta oo dadaalka Somaliland ee ay ku doonayso aqoonsi uu yahay mid la fahmi karo, haddana dalabkeeda hadda ee ay u fidisay Mareykanka wuxuu ku dhisan yahay aasaas aan u adkeysan karin baaritaanka siyaasadda adduunka. Siyaasadda adag ee Mareykanka ee “Hal Soomaaliya,” diidmada aan leex-leexadka lahayn ee Midowga Afrika, hubantida xasilooni-darrada gobolka, iyo dildilaaca gudaha ee Somaliland ayaa abuuraya heer khatareed oo aanay dabooli karin kheyraad macdan oo mala-awaal ah ama marin dekedeed oo aan baahi weyn loo qabin.

Xisaabta Washington way caddahay: kharashka ku baxaya aqoonsigu aad ayuu uga badan yahay faa’iidooyinka laga helayo. Waxay u badan tahay in Mareykanku uu sii wadi doono siyaasad iskaashi oo ku dhisan xaqiiqada jirta, laakiin riyada aqoonsi rasmi ah, mustaqbalka la arki karo, waxay ahaan doontaa riyo oo kaliya.