Qorshaha sirta ah ee Turkey ee Gaza iyo saddexda xeelad ee uu ka kooban yahay

[Deeq A.]

Ankara (Caasimada Online) – Turkiye ayaa dib u soo muujisay doorkeeda diblomaasiyadeed ee gobolka kaddib xabbad-joojintii Gaza ee 9-kii Oktoobar, iyadoo door muuqda ka qaadatay wadahadalladii Sharm el-Sheikh oo ay dhinacyada kale ka ahaayeen Masar, Qatar, iyo Mareykanka.

Ujeeddada Ankara kaliya ma ahan mid bini’aadannimo: waxay raadineysaa door nidaamsan oo ay ku yeelato Gaza dagaalka kaddib, kaasoo sii maraya isku-duwidda amniga, dib-u-dhiska, iyo dhexdhexaadinta siyaasadeed.

Diblomaasiyad xaddidan

Madaxweyne Recep Tayyip Erdogan wuxuu bilowgii dagaalka Turkiye u muujiyay inay tahay cod damiir leh, isagoo ku cambaareeyay tallaabooyinka Israel inay yihiin xasuuq, wuxuuna jaray marinkii hawada iyo ganacsiga—tallaabooyin u badnaa astaan laakiin waxtar u leh muujinta fogaanshaha mowqifka Reer Galbeedka ee taageersan Israel.

Daaha gadaashiisa, Ankara waxay ka shaqeysay sidii ay qayb uga noqon lahayd qaab-dhismeedka xabbad-joojinta. Wasiirka Arrimaha Dibadda Hakan Fidan ayaa tilmaamay horumar dhow oo la gaarayo iyo isku-duwid dhow oo lala yeelanayo Masar, Qatar, iyo Mareykanka.

Wakaaladda wararka ee Reuters ayaa ku warrantay in Turkiye ay gacan ka gaysatay dejinta hababka kormeerka xabbad-joojinta ayna ku biirtay “Guddiga Hawl-fulinta ee Gaza (Gaza Task Force)” oo kormeeraya is-dhaafsiga maxaabiista iyo soo saarista meydadka.

Wargeyska Haaretz wuxuu sheegay in Xamas ay ka codsatay Turkiye inay u noqoto “dammaanad-qaade lagu aamini karo” sii-deynta iyo gargaarka, halka The Jerusalem Post uu ku dooday in Ankara ay rajeyneyso inay kaga faa’iideysato doorkeeda Gaza si ay u ballaariso saameynteeda Ciraaq iyo Suuriya. Warbaahinta Al-Monitor ayaa ku tilmaantay hab-dhaqan aan muuqan oo loogu talagalay in looga fogaado isku dhac lala galo Washington ama Cairo.

Madaxa sirdoonka Turkiga Ibrahim Kalin ayaa si toos ah uga qaybgalay wadahadallo ay Masar martigelisay, isagoo fariimo u gudbinayay Xamas, lana kulmaya dhammaan dhinacyada marka laga reebo Israel.

Soo jeedinta ah in la keeno ciidamo caalami ah—Carab iyo Reer Galbeed—waxay qorsheynayaan in Turkiye ay xubin ka noqoto, in kasta oo Ankara ay u muuqato inay doorbideyso door goobjooge ah si looga fogaado falcelin uga timaada Tel Aviv ama NATO.

Gelitaanka gargaarka bini’aadannimo ayaa weli ah meesha ugu weyn ee ay Turkiye ka soo gasho: sahaydii gargaarka ayaa dib uga billaabatay marinka Rafah, waxaana jira qorshayaal dib loogu dhisayo Isbitaalka Saaxiibtinimada ee Turkish-Palestinian. “Diblomaasiyaddan bini’aadannimo” waxay Ankara siinaysaa joogitaan goobta ah iyadoo aan la geyn ciidamo.

Caqabado badan ayaa jira. Xiriirka Israel wuu xumaaday, taasoo la mid ah dhacdadii Mavi Marmara ee 2010, in kasta oo iska-hor-imaadyada oo laga fogaanayo ay weli ka socdaan Suuriya.

Tartanka kala dhexeeya Masar ee ku aaddan hoggaaminta Falastiiniyiinta ayaa ah mid xooggan: Cairo waxay leedahay dhul-juquraafi, taariikh, iyo xiriiro ay la leedahay kooxaha oo aysan Ankara haysan. Caasimadaha Reer Galbeedka ayaa taageersan dhexdhexaadinta Turkiye laakiin waxay ka soo horjeedaan joogitaan muuqda oo NATO ay ku yeelato Gaza, gaar ahaan marka la eego khilaafaadka ka taagan Suuriya, Iran, iyo Bariga Badda Mediterraneanka.

Khatarta Erdogan haysata waa farqi u dhexeeya hadalka iyo natiijada; haddii aan la helin guulo la taaban karo, sida guryeyn, adeegyo, iyo xadgudubyo yar, Ankara waxaa lagu eedeyn karaa ka faa’iideysiga dhibaatada.

Dib-u-dhiska oo saameyn lagu raadinayo

Si kastaba ha ahaatee, dib-u-dhiska, oo lagu qiyaasay $70 bilyan, wuxuu fursado waaweyn u fidinayaa shirkadaha Turkiga ee khibradda u leh Suuriya iyo Ciraaq.

Turkiye waxay tababari kartaa booliiska, oo ay bixin kartaa taageero maamul iyadoo hoos imaneysa dallad Qaramada Midoobay ama Carabta ah, taasoo u dhisaysa joogitaan hay’adeed oo mustaqbalka fog ah.

Istaraatiijiyaddeeda Gaza waxay ku dhisan tahay saddex waddo: dhexdhexaadin siyaasadeed (isku xirka Xamas iyo Reer Galbeedka), isku-duwid amni (kormeer iyadoo aan ‘ciidamo dhulka la dhigin’), iyo howlaha bini’aadannimo (gargaar iyo dib-u-dhis si loo sii qotodheereeyo saameynta).

Washington waxay si xaqiiqo-raac ah u eegaysaa ka-qaybgalka Turkiye: waa dhexdhexaadiye NATO ah oo aqlabiyad Muslim ah kaasoo ka hortaggi kara Iran, isla markaana dheellitiri kara Masar, saameynna ku dhex yeelan kara kooxaha Falastiiniyiinta.

Donald Trump wuxuu ammaanay doorka “cajiibka ah” ee Erdogan ee uu ku lahaa sugidda xabbad-joojinta, laakiin hab-raacyada Mareykanka ayaa weli xaddidaya madaxbannaanida Ankara.

Sida aagagga colaad-dajinta ee Suuriya, Mareykanku wuxuu raadinayaa in culeyska lala qaybsado iyadoo aan laga tanaasulin gacan ku haynta. Sidaas darteed Gaza waxay noqonaysaa goob tijaabo ah oo lagu qiimeeyo himilada Turkiye: muuqasho aan lahayn awood go’aan leh.

Ankara waxay u dhaq-dhaqaaqeysaa sidii ay muuqashadan ugu beddeli lahayd cudud siyaasadeed, laakiin hadda waxay ku shaqeysaa xariiqmo ay u jeexeen jilayaal istiraatiiji ah oo ka waaweyn. 

The post Qorshaha sirta ah ee Turkey ee Gaza iyo saddexda xeelad ee uu ka kooban yahay appeared first on Caasimada Online.