Ceebeyn iyo bahdil – Abiy Ahmed oo gool ka dhaliyey Soomaaliya, xilli DF ay hurudo

[Deeq A.]

Muqdisho (Caasimada Online) – Markii danjiraha cusub ee Itoobiya, Suleiman Dedefo, uu warqadihiisa aqoonsiga gudbiyay magaalada Muqdisho 5-tii Agoosto, munaasabadda waxaa si rasmi ah loogu sifeeyay “dib-u-habeyn diblomaasiyadeed” oo lagu hagaajinayo xiriirka labada dhinac. Si kastaba ha ahaatee, indheer-garad badan, magacaabistan uma aysan arkin mid nabadeed, balse waxay u arkeen xeelad diblomaasiyadeed oo ku saleysan qasab iyo maquunin.

Tallaabadan, oo timid bilo kadib heshiis badeed oo gilgilay degganaanshaha gobolka lagana galay gobolka gooni-u-goosadka ah ee Somaliland, ayaa soo dirista ergey loo arko inuu taageersan yahay gooni-isu-taagga Somaliland si weyn loogu fasiray aflagaaddo si ula kac ah loo qorsheeyay — waa tallaabo si gaar ah loogu talagalay in lagu bahdilo Soomaaliya laguna qasbo inay aqbasho xaqiiqo cusub oo liidasho ku dhisan.

Aqbalaadda Soomaaliya ee danjiraha — go’aan la gaaray iyadoo aanay jirin culaysyo siyaasadeed iyo cadaadis qasbaya — waxay qaranka gelisay xaalad sharaf-dhac ah.

Xiisaddan oo qaraxday 1-dii Janaayo 2024, ayaa salka ku haysay heshiis is-afgarad (Memorandum of Understanding – MoU) oo uu Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya, Abiy Ahmed, la saxiixday Madaxweynihii hore ee Somaliland, Muuse Biixi Cabdi.

Heshiiskan ayaa la sheegay inuu Itoobiya, oo aan lahayn bad, siinayo kiro 50 sano ah oo ay ku yeelanayso saldhig milatari badeed oo ku yaal xeebta Badda Cas, taasoo ay ku beddelanayso saami ay Somaliland ka siiso shirkadda Ethiopian Airlines iyo — qodobka ugu muranka badan — “qiimeyn qoto dheer” oo ku saabsan aqoonsi rasmi ah oo loo siiyo madaxbannaanida Somaliland.

Muqdisho, oo u aragta Somaliland inay tahay qayb aan ka go’in dhulkeeda, ayaa si kulul uga jawaabtay, iyadoo ku tilmaantay heshiiskaas “fal gardarro ah” iyo ku xadgudub madaxbannaanideeda. Dowladda Soomaaliya waxay u yeertay danjirihii u fadhiyay Addis Ababa, waxay meel marisay sharci burinaya heshiiska is-afgaradka, waxayna billowday olole diblomaasiyadeed oo ay beesha caalamka kaga hortagayso arrintaasi.

Tani waxay gogol-xaar u noqotay is-horfadhi khatar leh, iyadoo Ra’iisul Wasaare Abiy uu helitaanka bad ku tilmaamay “xaq lama huraan u ah jiritaanka qarankiisa” oo ay ku nool yihiin 125 milyan oo qof.

Is-muujintan gardarrada ah waxay astaan u tahay waxa falanqeeyayaashu ugu yeeraan “Caqiidada Abiy”: siyaasad arrimo dibadeed oo ku dhisan shakhsi-jeclaysi, dan gaar ah iyo shacbiyad raadis.

Hab-dhaqankani wuxuu meesha ka saarayaa hannaankii hay’adeed ee diblomaasiyadda, isagoo u adeegsanaya qalab looga leexiyo dhibaatooyinka gudaha ee ba’an — sida isku dhacyada qowmiyadeed iyo dhaqaale xumida — iyo hurinta dareenka qowmiyad-jacaylka. Heshiiska is-afgaradka, oo noqday “qarax diblomaasiyadeed,” ayaa si qumman ugu adeegay ujeeddadaas.

Dabin diblomaasiyadeed

Magacaabista Danjire Dedefo waxay ahayd sii wadid rasmi ah oo istiraatiijiyaddaas ah. Markii ay soo dirtay diblomaasi matalaya isla siyaasaddii ay Soomaaliya cambaareysay, Itoobiya waxay muujisay in heshiiska is-afgaradka uu yahay mid aan laga laaban karin. Tani ma ahan diblomaasiyad lagu doonayo heshiisiin; waa diblomaasiyad loo adeegsanayo hab qasab ah, si Soomaaliya loogu cadaadiyo inay si dadban u sharciyeyso heshiiska — iyadoo la macaamileysa wakiilka siyaasaddaasi.

Tallaabadan waxay dhamaystireysaa istiraatiijiyad si ula kac ah loogu talagalay bahdilaadda qaranka, waana aalad awood leh oo maamul-goboleedku adeegsado si uu u liido una hoos geeyo cidda kasoo horjeeda.

Ololahan wuxuu ku bilowday hadalladii Abiy, waxaana sii xoojiyay hadallo uu jeediyay danjire hore oo Soomaaliya ku tilmaamay qaran “ay abuureen gumeystayaal.” Waxaa u sii dheeraa hanjabaado kale oo uu Abiy sameeyay, sida ballanqaadkiisii ahaa inuu “bahdili doono” cid kasta oo ka hor timaada Itoobiya. Aqbalaadda Dedefo waxay Soomaaliya ku qasbeysaa inay si dadban uga qayb qaadato bahdilaaddeeda, taasoo ah tallaabo daxaleysa sharafta qaranka.

Go’aanka ay dowladda Soomaaliya ku aqbashay danjiraha wuxuu ahaa qalad istiraatiiji ah oo weyn, mid aan waafaqsanayn danaha qaran ee Soomaaliya.

Sharciga caalamiga ah, gaar ahaan Qodobka 4-aad ee Axdiga Vienna ee Xiriirka Diblomaasiyadeed, wuxuu bixiyaa gaashaan sharciyeed oo u oggolaanaya dal martigelinaya inuu diido magacaabista danjire (agrément) isagoon bixin wax sabab ah. Tani waxay ahayd fursaddii ugu nadiifsanayd uguna awoodda badnayd ee ay Soomaaliya ku hor istaagi kartay daandaansiga Itoobiya — kahor inta aysan xaaladdu sii foorarsan.

Markii ay aqbashay ergey matalaya siyaasad si cad ugu xadgudbeysa madaxbannaanideeda, dowladda Soomaaliya waxay wiiqday ololihii diblomaasiyadeed ee socday bilooyin, waxayna muujisay nuglaansho u eg is-dhiibid. Tallaabadani waxay caadiyeysay bahdilaadda qaranka, waxayna abuurtay tusaale khatar leh oo muujinaya in xariiqyada cas ee madaxbannaanida Soomaaliya ay noqon karaan kuwo laga gorgortamo.

Si kastaba ha ahaatee, inkastoo la sameeyay khaladaadkan hore, sharciga caalamiga ah wuxuu weli bixinayaa xal sharciyeed oo xoog leh — inkastoo khatar lagu laray. Sida ku cad Qodobka 9-aad ee isla Axdiga Vienna, dal martigelinaya wuxuu waqti kasta, sabab la’aan ku magacaabi karaa diblomaasi “qof aan loo baahnayn” (persona non grata – PNG), taasoo keeni karta in si rasmi ah dib loogu yeero.

Xaqaasi waa mid aan xadidneyn, waana la adeegsan karaa xitaa kadib marka la aqbalo warqadaha aqoonsiga danjiraha. Soomaaliya horay ayay u adeegsatay isla awooddan, iyadoo bishii Abriil 2024 ay cayrisay danjirihii hore ee Itoobiya sababo la xiriiray “faragelin gudaha ah” oo ku saleysneyd heshiiska is-afgaradka.

Cayrinta Danjire Dedefo hadda waxay noqon lahayd tallaabo cad oo dib loogu adkaynayo madaxbannaanida Soomaaliya, laguna saxayo khaladkii hore ee siyaasadeed. Waxay fariin adag u diri lahayd Itoobiya iyo xulafada istiraatiijiyadeed ee Soomaaliya — sida Turkiga iyo Masar — taasoo muujinaysa in xariiqyada cas ee madaxbannaanida Soomaaliyeed ay yihiin kuwo sugan, aan gorgortan geli karin.