Soomaaliya iyo Itoobiya oo qarka u saaran dagaal kadib tallaabooyin ay qaaday Addis

[Deeq A.]

Beled-Xaawo (Caasimada Online) – Xiisad muddada dheer soo jiitamaysay ee u dhaxaysa Soomaaliya iyo Itoobiya ayaa qarka u saaran inay ku qaraxdo gobolka istiraatiijiga ah ee Gedo, halkaas oo la sheegay in saraakiil ka tirsan militariga Itoobiya ay taageerayaan ciidamada Jubaland ee kasoo horjeeda dowladda federaalka. Tallaabadan ayaa wiiqi karta deganaansho diblomaasiyadeed oo dhawaan la gaaray.

Ilo wareedyo kala duwan oo ku sugan aagga xuduudda ayaa u xaqiijiyay Caasimada Online in Itoobiya ay sarkaal sare oo ka tirsan militarigeeda u dirtay gobolka Gedo. Sarkaalkan ayaa la sheegay inuu digniin adag u diray ciidamada daacadda u ah dowladda federaalka Soomaaliya, isagoo ku amray inay ka baxaan magaalada xuduudda muhiimka ah ee Beled-Xaawo.

Taliyaha Itoobiyaanka ah ayaa la kulmay mas’uuliyiin ka tirsan maamulka Jubaland iyo odayaasha dhaqanka deegaanka, isagoo u sheegay in ciidamada daacadda u ah federaalka, ee uu hoggaamiyo Cabdirashiid Janan, ay waajib ku tahay inay deegaanka ka baxaan. Markii sababta la weydiiyay, wuxuu sarkaalku sheegay in Addis Ababa ay iskaashi amni oo soo jireen ah la leedahay ciidamada maamul goboleedka Jubaland.

Xaaladdan ayaa abuuraysa iska hor-imaad weyn, iyadoo sii xumaynaysa xiriirka u dhexeeya dowladda dhexe ee Muqdisho iyo dalka deriska la ah ee Itoobiya, taasoo sidoo kale ka mid ah dalalka ciidanka ugu badan ku deeqay Hawlgalka Ku-meel-gaarka ah ee Midowga Afrika ee Soomaaliya (ATMIS).

Heshiis diblomaasiyadeed oo halis ku jira

Xiisaddan cusub ayaa timid bilooyin kadib xiisad aad u kacsanayd oo ka dhalatay saxiixa heshiis is-afgarad (MoU) oo 1-dii Jannaayo 2024 dhexmaray dalka aan badda lahayn ee Itoobiya iyo maamulka Somaliland.

Heshiiskan ayaa Itoobiya siin lahaa marin badeed iyo mid ganacsi oo ay ku tagto Badda Cas, iyadoo sii maraysa dekedda Berbera. Taas beddelkeeda, waxay Somaliland heli lahayd saami shirkadda Ethiopian Airlines iyo, tan ugu muhiimsan, suurtagalnimada in la aqoonsado madaxbannaanideeda—tallaabadaas oo ay Muqdisho si kulul ugu tilmaantay “fal gardarro ah” iyo xadgudub ka dhan ah madax-bannaanida dhulkeeda.

In kasta oo xiriirkii diblomaasiyadeed qayb ahaan dib loo soo celiyay kadib khilaafkii hore, haddana dhacdooyinka Gedo waxay muujinayaan in ismaandhaafka salka ku haya aan weli xal loo helin.

Sida ay sheegayaan falanqeeyayaasha, haddii ciidamada Itoobiya ay si firfircoon uga caawiyaan ciidanka Jubaland inay ciidamada federaalka ka saaraan Beled-Xaawo, waxay taasi si aan laga soo kabasho lahayn u dhaawici kartaa xiriirka labada dal.

War-saxaafadeed ay soo saartay Arbacadii, dowladda federaalka Soomaaliya waxay ku eedaysay mas’uuliyiinta Jubaland, oo uu hoggaaminayo madaxweyne ku xigeenka maamulkaas, Maxamuud Sayid Aadan, iyo “hoggaamiyeyaal Itoobiyaan ah” inay wadaan qorshe isku dubaridan oo lagu “abuurayo colaad iyo isku dir” gobolka Gedo ah.

Waxaa xusid mudan, in war-saxaafadeedka Muqdisho aan lagu xusin magacyada saraakiisha militariga Itoobiya ee goobta jooga, taasoo calaamad u ah mawqifkeeda diblomaasiyadeed ee xasaasiga ah.

Xifaaltan muddo fog soo jiray

Xiisadda Gedo waxay sidoo kale si qoto dheer ugu xiran tahay siyaasadda gudaha Soomaaliya ee is-bedbeddelka badan. Dowladda Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa ku riixaysa isbeddello dastuuri ah oo muran badan dhaliyay, tallaabadaas oo ay si adag uga soo horjeedaan dhowr ka mid ah Dowlad Goboleedyada awoodda leh ee Soomaaliya.

Hoggaamiyaha Jubaland, Axmed Madoobe, iyo hoggaamiyaha Puntland, Siciid Cabdullaahi Deni, ayaa ku eedeeyay Madaxweyne Xasan Sheekh inuu wiiqayo nidaamka federaalka ee dalka uuna ka baxay ballanqaadyadii ahaa in la ilaaliyo sarreynta sharciga.

Loollankan awoodda ee gudaha ayaa abuuraya fursad ay kaga faa’iideystaan dhinacyada dibadda ah, sida Itoobiya, si ay saameyn ugu yeeshaan iyagoo taageeraya maamul goboleedyada ka soo horjeeda dowladda dhexe.

Ciidamada daacadda u ah dowladda federaalka ee Gedo, oo uu hoggaamiyo Janan, ayaa la soo sheegayaa inay saldhig milatari oo ay dhistay UK u adeegsanayeen weerarro ay ku qaadaan ciidamada Jubaland, taasoo sii kicisay xanaaqa maamulka gobolka iyo xulafadiisa Itoobiya.

Arrinta sii murjinaysa xaaladdan, waxaa jira warar aan la xaqiijin oo sheegaya in suurtagal ay tahay in ciidamo Masaari ah la keeno Soomaaliya, gaar ahaan gobolka Gedo. Tallaabo noocan oo kale ah waxay walaac xooggan ku abuuri doontaa Addis Ababa, marka la eego khilaafka soo jireenka ah ee u dhexeeya Masar iyo Itoobiya ee ku saabsan Biyo-xireenka Weyn ee Horumarka Itoobiya (GERD).