Sacuudiga oo caalamka ka dalbaday in Soomaaliya la taageero, ka digay qorshaha…

[Deeq A.]

Doha (Caasimada Online) – Sacuudi Carabiya ayaa Isniintii ku boorisay bulshada caalamka inay xoojiyaan taageerada dhinacyada amniga iyo horumarka ee Soomaaliya, iyadoo ammaan u jeedisay dadaallada diblomaasiyadeed ee Muqdisho ee lagu qaboojinayo xiisadda Itoobiya.

Isagoo ka hadlayay kulan uu yeeshay Guddiga Xiriirka ee Soomaaliya ee Ururka Iskaashiga Islaamka (OIC) oo ka dhacay magaalada Dooxa ee dalka Qadar, ayuu Wasiir ku xigeenka Arrimaha Dibadda ee Sacuudiga, Waleed Elkhereiji, wuxuu carrabka ku adkeeyay baahida loo qabo tallaabo wadajir ah si looga caawiyo Soomaaliya inay wajahado rabshadaha xagjirnimada iyo inay dhisto mustaqbal deggan.

“Boqortooyadu waxay sii waddaa bixinta gargaarka iyo kaalmada bini’aadannimo iyadoo loo sii marinayo KSrelief,” ayuu yiri Elkhereiji, isagoo tixraacaya Xarunta Gargaarka iyo Kaalmada Bini’aadannimo ee Boqor Salmaan. Wuxuu xaqiijiyay sida ay uga go’an tahay “horumarinta dadaallada gargaarka iyo horumarka ee kor u qaadaya xasiloonida isla markaana yareynaya dhibaatada bini’aadanka.”

Kulankan heerka sare ah ayaa diiradda lagu saaray sidii loo abaabuli lahaa kheyraad loogu talagalay dal la tacaalaya kacdoon Islaami ah oo joogto ah, jilicsanaan siyaasadeed, iyo loolanka adag ee juquraafi-siyaasadeed ee Geeska Afrika.

Bogaadinta wadahadalka Itoobiya

Qodob muhiim ah oo ka mid ahaa bayaanka Sacuudiga wuxuu ahaa wadahadalladii dib-u-heshiisiinta ahaa ee dhawaan dhex maray Soomaaliya iyo Itoobiya, kuwaasoo uu Turkigu martigeliyay.

Elkhereiji wuxuu ku celiyay taageerada Boqortooyadu u hayso wadahadalkaas, isagoo ku tilmaamay “tallaabadii ugu horreysay ee loo qaaday dhanka nabadda ee labada dal.” Wuxuu sheegay in heshiiska wada-hadalku uu “ka tarjumayo rabitaan dhab ah oo lagu doonayo in looga gudbo xiisadaha loona dhiso mustaqbal ammaan, xasilooni iyo horumar wadajir ah leh.”

Xiriirka u dhexeeya Muqdisho iyo Addis Ababa ayaa galay xiisad ba’an bishii Janaayo 2024 kaddib markii ay Itoobiya saxiixday Heshiis Is-afgarad (MoU) oo muran dhaliyay, kaasoo ay la gashay Somaliland, oo ah gobol ka tirsan Soomaaliya oo gooni u goosad ah.

Heshiiska ayaa Itoobiya siinayay kiro 50 sano ah oo deked iyo saldhig ciidan badeed ah, taasoo beddelkeeda lagu qaadayo tallaabooyin horseedi kara aqoonsi rasmi ah oo loo fidiyo madax-bannaanida Somaliland, tallaabadaas oo Madaxweynaha Soomaaliya, Xasan Sheekh Maxamuud, uu ku tilmaamay fal “xadgudub” ah.

Cawaaqib-xumadii diblomaasiyadeed ee ka dhalatay ayaa ku sigtay inay khalkhal geliso gobolka oo markii horeba aan degganayn, ka hor inta uusan Turkigu ka caawin dhexdhexaadinta wadahadalladii hordhaca ahaa ee lagu qaboojinayay xaaladda.

In kasta oo uu ammaanay horumarka diblomaasiyadeed, Elkhereiji wuxuu soo saaray cambaarayn kulul oo ka dhan ah rabshadaha lagu wiiqayo xasiloonida Soomaaliya. “Waxa uu hoosta ka xariiqay baahida loo qabo dadaallo wadajir ah oo lagula dagaallamayo xagjirnimada, taas oo khatar ku ah amniga qaranka, wada-noolaanshaha nabdoon, iyo horumarka waara,” sida ay ku warrantay Wakaaladda Wararka Sacuudiga.

Hadalkiisu wuxuu ku soo aadayaa xilli ay dowladda federaalka Soomaaliya, oo ay taageerayaan ciidamada Midowga Afrika (ATMIS) iyo maleeshiyaad deegaanka ah, ay waddo hawlgal ballaaran oo adag oo ka dhan ah Al-Shabaab. Kooxda xagjirka ah ee xiriirka la leh Al-Qaacida ayaa ka talisa deegaanno ballaaran oo miyi ah oo ku yaalla koonfurta iyo bartamaha Soomaaliya.

Waxay si joogto ah u fulisaa weerarro ka dhan ah dowladda, dadka rayidka ah, iyo bartilmaameedyada ciidan, iyadoo ujeeddadeedu tahay inay afgambiso dowladda Muqdisho ee reer Galbeedku taageeraan. Elkhereiji wuxuu ku baaqay in la sameeyo isbahaysi mideysan oo lagaga hortago kooxda, taasoo weli ah caqabadda amni ee ugu weyn ee haysata Soomaaliya iyo gobolka oo dhan.

Baaq horumarin iyo gargaar

Wasiir ku xigeenka Sacuudiga ayaa adkeeyay muhiimadda ay leeyihiin xalalka dhaqaale ee muddada fog si loo xasiliyo Soomaaliya. Wuxuu ku boorriyay saaxiibbada caalamka inay taageeraan “mashaariicda kaabayaasha iyo wax soo saarka muddada dheer ee la jaanqaadaya ahmiyadda dowladda Soomaaliya.”

Tani waxaa ka mid ah, ayuu xusay, horumarinta mas’uuliyadda leh ee kheyraadka dabiiciga ah ee Soomaaliya ee dhawaan la helay. Dalka waxaa la aaminsan yahay inuu leeyahay keyd shidaal iyo gaas oo aan weli laga faa’iidaysan, kuwaas oo wax ka beddeli kara dhaqaalaheeda, laakiin sidoo kale keeni kara caqabado la xiriira maamul-wanaagga iyo wadaagga kheyraadka ee caddaaladda ku dhisan.

Sacuudi Carabiya wuxuu ahaa dal muddo dheer gargaar bini’aadannimo siinayay Soomaaliya, isagoo wax ka qabanaya dhibaatooyinka ay ka mid yihiin abaaraha iyo barakaca colaadaha, isagoo adeegsanaya garabkiisa gargaarka ee KSrelief.

Tallaabo muujinaysa sida dalku si tartiib-tartiib ah ugu soo laabanayo fagaaraha caalamka, ayuu Elkhereiji ku ammaanay Soomaaliya inay heshay kursi aan joogto ahayn oo ka tirsan Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay muddada 2025–2026. Wuxuu ku tilmaamay doorashadii guulaysatay ee Juun 2024 “guul weyn oo diblomaasiyadeed oo ka tarjumaysa kalsoonida sii kordheysa ee caalamku ku qabo doorka Soomaaliya ee horumarinta nabadda iyo amniga adduunka.”

Waa markii ugu horreysay muddo ka badan 50 sano oo Soomaaliya ay ka mid noqoto hay’adda ugu awoodda badan Qaramada Midoobay, taasoo ah guul la taaban karo oo u soo hoyatay dawlad loo arkayay “mid fashilantay” intiisa badan soddonkii sano ee la soo dhaafay. Kursigan wuxuu Muqdisho siiyey cod toos ah oo ay kaga hadasho caqabadaha nabadda iyo amniga adduunka, oo ay ku jiraan kuwa ka taagan gobolkeeda aan degganeyn.