Sidee lagu soo afjari karaa dagaallada 30-ka sano ka socda Soomaaliya?

[Deeq A.]

Muqdisho (Caasimada Online) – Prof Paul D. Williams oo daraasaadka Caalamiga ah ka dhiga Jaamacadda George Washington ee dalka Maraykanka ayaa boogaag ka qoray xaaladda Nabad galyo ee Soomaaliya, ladagaalanka Al Shabaab, wada hadalka Dowladda Faderaalka iyo Dowlad-goboleedyada iyo sida uu arko xalka Dowladda Soomaaliya.

Buugaagtiisa waxa uu uga hadlay duqaymaha Maraykanka ee Soomaaliya ka socda, howl galka AMISOM ee 2007-2020 guulaha laga gaaray iyo dhibaatooyinka laga dhexlay dagaalada dabada dheeraaday Soomaaliya ka socda in ka badan 30 sano.

Waxa uu talooyin u soo jeediyay daneeyayaasha Soomaaliya qaabka ugu haboon ee loo wajihi karo xaaladda Soomaaliya, si loo soo afjaro khilaafaadka iyo dagaaladda.

Prof Paul D. Williams ayaa ku taliyay in marka ugu horaysa in ay heshiis mira dhal ah gaar Madaxda Dowladda Faderaalka iyo Dowlad-goboleedyada Soomaaliya ka dibna Al Shabaab wada hadal lala furo isaga oo bandhigay qaababka ay suurta galka tahay in Dowladda Al Shabaab ku heshii karaan.

Halkaan hoose ka aqri.

Mareykanka ayaa si wax ku ool ah ula dagaallamayey Al-Shabaab) muddo toban sano ah, laakiin waxaa sii kordhaya kharashyada iyo halista dhammaad lahayn,hayeeshee daraasaad ayaa muujinaya in ay muhiim tahay in Maraykanku wax ka badalo Istiraatiijayadiisa ku wajahan dagaalka Al Shabaab ee toos ah, oo taa bedelkeed diirada la saaro sidii loo gaari lahaa dib-u-heshiisiin siyaasadeed oo dhexmara dhinacyada isku haya Soomaaliya. Si loo gaaro hadafkan, Mareykanka waa in uu taageeraa joojinta gorgortanka dagaalka isla markaana uu diyaar u noqdo in shuruudo weyn laga dhigo seddexda ilood ee ugu weyn ee Taageerada la siiyo Madaxda Soomaaliya:ku waas oo kala ah kaalmada ciidamada amniga, howlgalada militariga, iyo deyn cafinta deynta ah. Si kastaba ha noqotee, siyaasada gudaha ee Soomaaliya ee walaacsan ayaa ka dhigan in labo heshiis oo heshiis nabadeed la doonayo in lagu joojiyo dagaalka. Marka hore, Washington waa in ay maal gelisaa muruqmaal diblomaasiyadeed oo dheeri ah si loo sugo heshiis mideeya dowladda federaalka Soomaaliya iyo maamul goboleedyada dalka (oo loo yaqaan dowladaha xubinta ka ah federaalka). Midda labaad, marka la xaqiijiyo heshiiska noocan oo kale ah, Mareykanka waa in uu markaa taageeraa fikirka maamulada cusub ee mideysan ee Soomaaliya kalana xaajoodo Al-Shabaab si loo soo afjaro dagaalka sokeeye ee dabada dheeraasay.

Isku shaandheyn Ilaa 2016

Washington waxa ay qayb ka ahayd isbahaysi militari oo caalami ah oo gacan ka geysanaya xasilinta Soomaaliya ilaa 2007. Isbahaysigan hadda waxaa ku jira ciidamo badan oo ah midowga Afrika ah, laba hawlgal oo Qaramada Midoobay leedahay (mid bixinaya taageero siyaasadeed iyo midna waxa uu bixiyaa taageerada saadka), dhowr hawlgal Midowga Yurub, ciidammo ka socda dalalka deriska sida Ethiopia iyo Kenya, tababarada iyo taakuleynta howlgalada Boqortooyada Ingiriiska iyo Turkiga, iyo sidoo kale ciidamada kala duwan ee Soomaaliya.

In kasta oo dadaallada isbahaysigu wadaan, hadana dagaalku ayaa  noqday kuwo teel teel ah oo aad looga taxadaray, waxaana yaraaday howlgalada ilaa sanadkii 2016. Waxaa la sameeyay isbadal aad u yar marka loo eego dhulalka ay ka taliyaan dhinacyada isku haya guud ahaan koonfurta iyo bartamaha Soomaaliya, iyadoo mararka qaarna la soo wariyo dagaalo dhiig ku daato oo dhexmara dowladda dhexe iyo maamul goboleedyad. Dhawaan, Taliska Mareykanka ee Afrika ayaa qiimeemayn ku sameeyay howlgalada ka socda Soomaaliya 2019, ma jirin wax horumar la taaban karo oo laga gaaray hadafka ah in la abuuro “Aag nabdoonaan” oo ah agagaarka caasimada Soomaaliya ee Muqdisho. Hayeeshii Seddexdii bilood ee ugu horaysay sanadkii 2020, ayaa taliska Africom sheegay in ay jireen “horumaro sii kordhaya” oo lagu carqaladeeyo al-Shabaab iyo Daacish faraceeda Soomaaliya “iyada oo loo marayo duqeymo xagga cirka ah, taakuleynta howlgalada ay hogaaminayaan ee dhulka, iyo howlgalada macluumaadka”.

Maanta, ma jiraan wax calaamado ah oo sheegaya in Dowladda Soomaaliya ama al-Shabaab ay ku gaari karaan guul muhiim ah ama in ay diyaar u yihiin wadahadal. Runtii, labada dhinacba waxa ay tilmaami karaan isbeddello xoogaa wanaagsan oo ku saabsan awoodda ay u leeyihiin in ay ku dhammaystiraan ujeeddooyinkooda. Hogaanka al-Shabaab waxa ay u badan tahay in ay dareemaan in ay ku guuleysteen dhowr sano xasillooni darro, kadeedis, iyo baadda. Waxa ay sii wadaysaa in ay hesho lacag ku filan oo ay ku fuliso weerarada joogtada ah, waxa ay sii waday shaqaalaysiinteeda, waxayna wali awood u leedahay inay dhex gasho kooxaha ka soo horjeeda. Waxa ay sidoo kale wali si qoto dheer u curyaamineysaa Dowladnimada Soomaaliya, gaar ahaan markii ay isku dayeen in ay dhaqanceliyaan kuwa ka soo goostay al-Shabaab. Si rasmi ah ayaa Mareykanku u aqoonsaday bishii Janaayo 2013, dawladda federaalka Soomaaliya ayaa sidoo kale muujisay rabitaan yar oo ku saabsan wadahadalka siyaasadeed, xitaa maamullada gobollada dalka iyo qaar ka mid ah saaxiibada caalamiga ah, iskaba daa al-Shabaab. Taa baddalkeed, dawladda federaalku waxa ay tilmaamtay in ciidankeeda qaran ay ugu dambeyntii bilaabeen in ay soo bandhigaan cutubyo cusub – xurmo lagu bixiyo tababbarka Mareykanka, Turkiga, EU, iyo Boqortooyada Midowday –iyada oo wadanku hada isku diyaarinayo in uu daymo ka helo hay’adaha maaliyadeed ee caalamiga ah.

Sheekada Dhabta ah laakiin Danaha ku Xiran

Jawaabtu waxa ay tahay in Mareykanku uu leeyahay danaha dhabta ah ee ah amniga qaranka ee xasilinta Soomaaliya. Maamulada ku guuleysta ayaa aqoonsaday tan iyo hadafkan iyagoo adeegsanaya qaab militari iyo qaab siyaasadeed. Siyaasiyan, Washington waxa ay isku dayday in ay gacan ka gaysato dhisida qaab wax ku ool ah oo ka mid ah hay’adaha dowliga ah ee Soomaaliya, oo ay kujiraan ciidamada amniga, iyadoo sidoo kale hirgalineysa qaar ka mid ah howlaha samafalka iyo horumarka. Miliic ahaan, Mareykanku ayaa isku dayay in uu Al Shabaab kula dagaalo bixinta tababarada, qalabka, iyo lacago la siiyo ciidamada Midowga Afrika iyo wadammada ku tabaruca, ayagoo siinaya taageero laba geesood ah amniga dariska la ah ee Soomaaliya, isla markaana gacan ka geysanaya dhisidda qodobbada dib loo dhigay Dowladnimada  Soomaaliya. Ciidanka Qaranka. Mareykanka ayaa sidoo kale sameeyay howlo u gaar ah, maalmahan inta badan ciidanka Soomaaliya ayaa wax ka fuliya howlgalada.

In kasta oo ay hawlahan oo dhan jiraan, dagaalka Mareykanka ee ka dhanka ah al-Shabaab ayaa kaliya si ku-meel-gaar ah u qabsatay cinwaannada warbaahinta. Markay taasi jirto, feejignaanta ayaa inta badan diiradda saarta maamulka Trump ee sii kordhaya ee duqeymaha cirka, khasaaraha rayidka ee la sheegay in ay geysteen iyaga ama howlgalada dhulka Mareykanka, ama weerarada al-Shabaab, gaar ahaan kuwa ku lugta leh Mareykanka. Dhimashadii ugu dambaysay ee Mareykanka ayaa timid bishii Janaayo 2020 markii al-Shabaab weerartay saldhiga ciidamada badda ee Manda Bay ee Kenya, halkaas oo ay ku dileen saddex ka mid ah shaqaalaha amniga ee Mareykanka (hal shaqaale iyo laba qandaraasleyaal Difaaca ah). Hadal qoraal ah oo ay u gudbiyeen guddiga adeega garsoorka ee Mareykanka wax yar ka dib weerarkii Manda Bay, Taliyaha Taliska Mareykanka Afrika wuxuu ku tilmaamay al-Shabaab “shabakadda ugu weyn uguna firfircoon al-Qaacida adduunka,” iyo in ay yihiin kuwa “ugu daran qatar ku ah danaha Mareykanka maanta. ” Weerarkan ayaa ahaa mid sii kordhayay saamaynta maadaama ay ahayd markii ugu horreysay oo al-Shabaab ay weerarto saldhig militari oo ka baxsan Soomaaliya. Laakiin waxa ay ahayd midii ugu dambeeyay ololahooda kumeelgaarka ah ee muddada dheer socday, oo ay ku jiraan bam gacmeed laptop lagu qaaday duullimaad ganacsi oo ka tagaya Muqdisho bishii Feberaayo 2016; gaari weyn oo xamuul ah oo ku qarxay bartamaha Muqdisho 14Oktoobar 2017; iyo weeraradii lagu qaaday hoteelka Dusit D2 ee Nairobi bishii Janaayo 2019, iyo garoonka diyaaradaha Mareykanka ee ku yaal Baledogle, Soomaaliya, bishii Sebtember ee sanadkaas 2019.

Waxa sheekooyinkan inta badan maqnaadaan, si kastaba ha noqotee, waa xaqiiqda ah in siyaasadda Mareykanka ee ku saabsan Soomaaliya ay si ballaadhan ula jaanqaadday himilooyinkeeda istiraatiijiyadeed ee dhowr maamul. Mana jirin doodo badan oo ku saabsan sida hawlgalka militariga Mareykanka ay u badan tahay in uu soo gabagabeeyo.

Falanqaynteedii ugu dambeysay ee siyaasadda Mareykanka ee Soomaaliya ilaa dabayaaqadii 1990-meeyadii, waxaan baaray dhowr meelood oo dadaal ah oo laga hirgaliyay iyo inkale. Rikoorku si fiican ayuu isugu qasan yahay. Howlgalka militariga ee Mareykanka wuxuu gaaray qaar ka mid ah guulaha howlgalada iyo taatikada – oo ay kujirto dilka dhowr ka mid ah saraakiisha sare ee al-Shabaab iyo xaddididda awooda ay u leeyihiin in ay qaadaan weerarada waaweyn ee lagu qaadayo Midowga Afrika iyo saldhigyada saaxiibada Soomaaliya. Laakiin Maraykanku waxa uu awoodi waayay in uu wax ka badalo khilaafka siyaasadeed ee Soomaaliya. Dhinaca siyaasada, dadaalka Washington waxaa ku jahwareeray diidmada la fahmi karo ee ku saleysan kheyraadka fara badan lagu shido nidaamka siyaasadeed ee burburay isla markaana caan ku ah musuqmaasuqa. Natiijo ahaan, waxaan soo jeedinayaa in ay tahay waqtigii la joojin lahaa curyaaminta hadafka istiraatiijiyadeed sidii guul laga gaaro al-Shabaab oo taa bedelkeed diirada la saaro gaarista dib-u-heshiisiin siyaasadeed oo dhex mara dhinacyada ugu waaweyn ee khilaafka Soomaaliya.

Wada xaajoodku maahan dagaal.

Jidka dib u heshiisiintu waa wadaxaajoodka. Sidaas darteed, ma badin karo weerarada cirka ama kalifitaanka millatari ee ka socda Soomaaliya – illaa iyo inta ay dhaleeceyn u soo jeediyeen qaar ka mid ah dhaliilaha siyaasada Mareykanka ee hadda jira – waxay matalaan wadada ugu wanaagsan ee horay loo maro. Taabadalkeed, mudnaanta Washington waa in ay maal gashataa awood dheeri oo diblomaasiyadeed si loo hubiyo laba degsiimo oo wada-hadallo lala yeesho: mid ah in lagu mideeyo burburka Soomaaliya ee dowladda federaalka iyo maamul goboleedyada, iyo, heshiis dambe oo lagu soo afjarayo dagaallada sokeeye ee al-Shabaab.

Xalka ugu horeeya ayaa lug yeelanaya in Mareykanka uu bixiyo awood dheeri ah oo dhaqaale iyo mid siyaasadeed si loo helo heshiis siyaasadeed oo dhab ah oo udhaxeeya dowlada federaalka iyo dowladaha xubnaha ka ah federaalka Soomaaliya (Jubaland, Koonfur Galbeed, Galmudug, Hirshabelle iyo Puntland). Heshiiskani waa in uu caddeeyaa faahfaahinta wanaagsan ee maamulka federaaliga ah ee Soomaaliya iyo in uu dejiyo istiraatiijiyad nabadgelyo oo dhameystiran dalka. Gunaanadka heshiis siyaasadeed oo dhab ah oo dhexmara jilaayaashani ma fududa hadii loo eego sida wax ku socdaan. Laakiin la’aanteed, Soomaaliya ma awoodi doonto in ay hirgeliso qaab dhismeedka amniga qaran ee cusub ama ay dhisi karto gole wax ku ool ah oo ciidamada amniga qaranka, daadashada dhiiguna wuu sii socon doonaa. Si loogu joojinayo heshiis noocaas ah waxa ay u baahan tahay in laga soo iibsado daneeyayaasha Soomaaliya ee muhiimka ah. Si loo gaaro iibsashadaas dawladda federaalka ah waxa ay u baahan tahay in ay qaadato qaab ka soo horjeedda iyo maamul nacaybka ah oo ku wajahan waddamada xubnaha ka ah federaalka oo ay diyaar u tahay in ay la gasho wadahadal joogta ah iyaga iyo baarlamaanka iyo xisbiyada kale ee mucaaradka.

Maamulada guuleysta ee Mareykanka waxa ay taageereen ujeedada heshiis dhamaan dhinacyadu isku raacsanyihiin. Kaalinta Mareykanku waa ay noqdaa mid fududeynaya wada hadalkaas – in kasta oo ay ku guuleysan karto oo keliya haddii dadka muhiimka ah ee daneeya arrimaha Soomaaliya ay caddeeyaan in ay tanaasul muujinayaan. Si kastaba ha noqotee, Mareykanku waa in uu muujiyaa diyaar-garow weyn in uu shuruudo ku darsado kaalintiisa ciidan ee amniga, duqeymaha cirka, iyo deynta laga yaabo in uu siiyo dowladda Soomaaliya si loo abuuro awood siyaasadeed. Xitaa haddii Mareykanku u adeegsado ilaha noocaas ah si wax ku ool ah, heshiis lama filayo in uu dhowaan yimaado maxaa yeelay inta badan howlaha gudaha ee Soomaaliya waxaa diiradda lagu saari doonaa qabanqaabada doorashada madaxweynaha ee soo socota (la qorsheeyay dhammaadka 2020 ama 2021). Intaas waxaa sii dheer, Mareykanka wuxuu ubaahan doonaa in uu hubiyo in saameynta cadaadiskiisa iyo shuruudiisa aysan wiiqi karin jilayaasha kale ee dibedda, oo ay ku jiraan Turkiga, Itoobiya, Sacuudiga, Imaaraadka, iyo Qatar.

Haddii dowladda federaalka iyo dowladaha xubnaha ka ah federaalka ay heshiis gaari karaan, Mareykanka waa in uu markaa taageeraa wadahadalada nabadeed ee u dhexeeya maamulada dhowaan la heshiisiiyay iyo al-Shabaab. Tani waxay sare u qaadi doontaa su’aalo badan oo la taaban karo oo ku saabsan qaabka, isku xigxiga, iyo nuxurka hadaladaas. Faahfaahintu waa, dabcan, in ay go’aamiyaan dhinacyada ugu horreeya ee isku dhaca, oo halkan Mareykanku waa in uu doorka dambe ka ciyaaraa. Laakiin way iska caddahay in wada hadal kasta uu u baahan doono is-fahamsiin taxaddar leh oo dhexmara dowladda federaalka, dowladaha xubnaha ka ah federaalka iyo hoggaamiyeyaasha qabaa’ilka ee ku habboon, iyo sidoo kale al-Shabaab. Waxa ay sidoo kale muhiim u ahayd Washington in ay tilmaamto in bixitaanka ciidamada nabad ilaalinta Midowga Afrika ay ku xirnaan doonto al-Shabaab oo ka qeyb qaadanaya gorgortanka.

Muddada kumeelgaarka ah, howlaha istiraatiijiyadeed ee weerarada millateriga ee Mareykanka waa in loo qaabeeyaa iyada oo ku khasbeysa hoggaanka Al-Shabaab in ay wadahadal la galaan halkii ay kharibi lahaayeen ururka guud ahaan iyo in ay carqaladeeyaan shaqaalaysiintooda, tababbarradooda iyo awooddeeda in ay weeraraan. Haddii wadahadallada horudhaca ahi ay si dhakhso leh u bilowdaan, Washington waxay xitaa muujin kartaa in weerarada Mareykanka ee soo socda ay noqon doonaan ulajeeddooyin difaaca oo keliya – i.e. si loo ilaaliyo shaqaalaha caalamiga ah iyo kuwa nabadgelyada Soomaaliya – oo ay qaadaan taxaddar weyn si aan dhaawacayn dadka rayidka ah ee ugu yar. Tani waxa ay meesha ka saareysaa Al-Shabaab hal il oo ay ku qortaan shaqaalaysiintooda iyo dacaayaddooda.

Gunaanad.

Dhacdada aan la fileyn ee ah in dowladda federaalka ama al-Shabaab ay si uun ku helaan gacanta sarreysa ee militari ahaan, ma jirto in laga fogaado wadahadal nooc kasta ah oo lala galo taageerayaasha kale. Guulihii dagaalka ayaa waxtar u leh xoojinta niyadda dhinaca guuleysta isla markaana cadowga ka dhaadhiciya in gorgortanka uu fiican yahay. Laakiin xitaa guulaha dagaalka, dawladda federaalku ma awoodo in ay ku soo rogto shuruudo ay taageerayaasha al-Shabaab u arkaan mid aan loo dul qaadan karin, Al-Shabaabna awood umaheyn in ay baabi’iso aqoonsiga caalamiga ah ee dowladda federaalka Soomaaliya. Wax kasta oo dagaalka ku dhammaada waa in ay markaa ku jiraan dejinta meesha sharciga ah ee laga adkaado wixii sharci ah ee cusub. Dhab ahaantii waa u fiicnaan laheyd hadii dadka rayidka ah gorgortanka noocan oo kale ah u galaan dhankooda. Beddelka ayaa ah in ay sii wadaan dhibaatada ugu weyn ee dagaalkan dilaaga ah.

Dhinacyada ka baxsan gudaha ee doonaya in ay xasiliyaan Soomaaliya, tani waxa ay soo jeedineysaa in ujeedka ugu weyn ee loo baahan yahay lagu muujiyo dib u heshiisiin siyaasadeed halkii laga gaari lahaa guul militari. Marlabaad, way fiicnaan lahayd in sidan la sameeyo si dhakhso leh halkii hore. Hore u soco, Sidaa darteed, Washington waa in ay diirada saartaa kordhinta muruqeeda diblomaasiyadeed si loo dhiiri geliyo labadan gorgortan. Tani waxaa laga doorbidayaa labada dariiqo ee ugu waaweyn: sii wadida qaabkii ganacsiga sidii caadiga ahayd ee tobankii sano ee la soo dhaafay ama si lama filaan ah militari kahor inta ciidamada amniga Soomaaliya aysan awoodin in ay xasiliyaan dalka.

Afeef: Maqaalkan waxa uu gaar u yahay Qoraaga  Prof Paul D. Williams.

Tarjumaaada: Mustaqbal Radio.